Bitcoin en başında eşler arası dijital para transferi için yaratılmış olsada, günümüzde kripto dünyası ilk amacından oldukça uzaklara genişledi.

Birçok kullanım alanı Bitcoin’in yazılımının sınırlı olması nedeniyle Ethereum ve Solana gibi daha etkileyici kodlama dillerine sahip alternatif blok zincirleri üzerinde geliştirilmiştir.

Daha etkileyici kripto para birimi kodlama dillerinden bazılarında yazılan akıllı sözleşmelerin kullanılmasıyla alternatif blok zincirleri, sayıların artmasını izlemek veya sansürlenemez işlemler yapmaktan daha fazlasıyla ilgilenen milyonlarca kullanıcıyı çekmeyi başardı.

Peki akıllı sözleşmeler tam olarak nedir? Peki neden tüm bu gelişmeler Bitcoin ağının dışında gerçekleşti? Bitcoin'in blockchain teknolojisinin tüm bu alternatif kullanım durumlarını benimsemesi mümkün mü? Bitcoin ve akıllı sözleşmeler arasındaki giderek büyüyen kesişim noktasına daha yakından bakalım.

Akıllı Sözleşmeleri Anlamak

Akıllı sözleşmeler, geleneksel hukuk sistemi veya başka bir merkezi otorite yerine kodla uygulanan sözleşmedir. Bu kod genellikle merkezi olmayan, blok zinciri tabanlı bir ağda uygulanır. Akıllı sözleşmeler Ethereum’un piyasaya çıkıp popüler olmasından 20 yıl önce ilk defa cypherpunk Nick Szabo olarak tanınmış bir kişi tarafından 1994 yılında tartışmaya açıldı.

Akıllı sözleşmeler en basit uygulamalardan yüksek düzeyde karmaşıklığa kadar değişebilir. Örneğin standart bir Bitcoin işleminin akıllı bir sözleşme olduğu söylenebilir. Bir Bitcoin kullanıcısı özel anahtarıyla bir işlem imzaladıktan sonra, o Bitcoinin başka bir adrese aktarımı blockchain aracılığıyla gerçekleştirilir. Yelpazenin diğer ucunda, çeşitli blockchain ağlarındaki merkezi olmayan finans (DeFi) protokolleri, farklı akıllı sözleşmelerden oluşan bir koleksiyonu, sentetik, türev tabanlı tokenların oluşturulması ve otomatik piyasa yapıcılarla merkezi olmayan borsalar gibi daha büyük uygulamalarla birleştirebilir.

Dikkat edilmelidir ki akıllı kontrat terimi geçtiğimiz 10 yılda neredeyse her türlü kriptografi kullanımını içerecek biçimde genişledi ve bunun sonucunda birçok platform bunu yatırımcı çekmek için kullandı. Örneğin bazı güvenilir üçüncü parti yazılımları (genellikle protokol formunda) içlerinde bazı akıllı kontratlar bulundurarak sanki merkeziyetsizmiş gibi davranması ama halbuki bu sözleşmelerin uygulanmasının üçüncü tarafın elinde olması gibi. Başka bir deyişle, kodların çalışıyor olması bunların akıllı kontrat evrenine dahil olduğu anlamına gelmez.

Akıllı Kontratların Avantajları

Peki neden birisi yerel hukuk sistemi tarafından desteklenen geleneksel bir anlaşma yerine bir blok zincirinde akıllı bir sözleşme kullansın? Akıllı sözleşmelerin temel potansiyel avantajlarından bazıları şunlardır:

• “Güvenilir” üçüncü taraflar yok: En doğru biçimindeki akıllı sözleşmeler, anlaşmazlıkların çözümü için güvenilir üçüncü tarafları içermez. Szabo'nun bir zamanlar yazdığı gibi, güvenilir üçüncü taraflar güvenlik açıklarıdır ve maliyetler, sansür ve daha fazlası açısından sorunlar yaratabilirler. Bu üçüncü taraf eksikliği aynı zamanda akıllı sözleşmelerin diğer birçok avantajını sağlayan temel özelliktir.
• Artan şeffaflık: Halka açık bir blockchain üzerinde yayınlanan akıllı bir sözleşmeyle, sözleşmenin kuralları ve bu kuralların nasıl uygulandığı herkes tarafından doğrulanabilir. Bu, geleneksel sözleşmelerde bulunan eşdeğer sistemlerde bulunmadığı durumlarda şeffaflığın artmasına yol açabilir. Örneğin tüm dünya, Uniswap gibi merkezi olmayan bir borsada gerçekleşen tüm işlemleri görebilir.
• Artan gizlilik: Akıllı sözleşmelerin hem şeffaflık hem de mahremiyet sunması bir çelişki gibi görünebilir, ancak akıllı sözleşme sistemleri farklı hedefler göz önünde bulundurularak oluşturulabilir. Bitcoin ile ilgili akıllı sözleşmelerin temel felsefesi, blockchain üzerinde mümkün olduğunca az bilgi bırakmaktır; bu, bu sözleşmelerde yer alan kişiler için daha fazla gizlilik sağlar. Örneğin, blockchain gözlemcilerinin zincirdeki bir bitcoin işleminin standart bir ödeme mi yoksa bir Lightning Network kanalının açılışı mı olduğunu anlayamamaları avantajlı olacaktır. Ayrıca CoinJoin gibi bazı akıllı sözleşme tasarımları kullanıcı gizliliğini artırmak için özel olarak tasarlanmıştır.
• Değişmezlik: Bir akıllı sözleşme bir blok zincirine yerleştirildikten sonra, değiştirilemez (akıllı sözleşmenin ilk tasarımı tarafından izin verilmedikçe). Elbette, 2016 yılında Ethereum'daki DAO'nun (diğer adıyla Genesis DAO) hacklenmesinin sert bir çatal yoluyla tersine çevrilmesinin de gösterdiği gibi, akıllı sözleşmelerin yalnızca temel blok zinciri kadar değişmez olduğu unutulmamalıdır.
• Daha düşük maliyetler: Kullanım durumuna bağlı olarak, blockchain üzerinde düzenlenen akıllı sözleşmeler alternatif seçeneklere göre daha düşük maliyetler sunabilir. Örneğin, bir işlemi banka havalesi yerine stabilcoin aracılığıyla göndermek çoğu zaman daha ucuzdur. Bununla birlikte, halka açık, merkezi olmayan blok zincirlerle etkileşimler, merkezi bir veritabanından çok daha maliyetli olabileceğinden, akıllı bir sözleşme her senaryoda daha ucuz bir seçenek olmayacaktır. Akıllı sözleşmelerin kendisi gibi, blok zincirler de insanların bazen zorunluluktan ziyade arzuyla başvurduğu moda sözcüklerle beslenen bir teknoloji haline geldi.
• Sınırları yok: Akıllı sözleşmeler, internet üzerinden küresel, izinsiz olarak çalışan blok zincirler üzerinde düzenlenir. Bu, dünyanın dört bir yanından herhangi iki tarafın, geleneksel olarak birlikte iyi çalışmayan bölgelerde ikamet etseler bile, bir sözleşmenin şartları üzerinde anlaşmaya varabileceği anlamına gelir.

Bitcoin’in Sınırlı Kodlama Dili